Gísli Jafetsson:„Allt á tjá og tundri“

Gísli Jafetsson

Við fjölskyldan vorum stödd í fríi í Danmörku þegar við fengum þær fréttir að öflugur jarðskjálfti hafði riðið yfir Suðurland, nánar tiltekið í Rangárvallasýslu, þann 17. júní árið 2000. Þetta var dagurinn sem Íslendingar fagna þjóðhátíðardeginum, en gleðin varð að áhyggjum þegar tilkynnt var um að skjálftinn hefði verið af stærðinni 6,5 sem skók suðvestanvert landið um klukkan hálffjögur síðdegis.

Þennan dæmigerða heita sumardag í Danmörku, höfðum við fjölskyldan nýtt til þess að keyra um Fjón, þar sem við gistum á gömlu herrasetri. M.a. var komið við á safni H.C. Andersen í Óðinsvé þar sem við fræddumst um ævintýri H. C. Andersen, m.a. nýju um fötin keisarans, sem eins og flestir vita fjallar um „sýn“ á hlutina. Þegar komið var aftur á gististað okkar síðdegis, beið eigandinn okkar á tröppum herragarðsins og var mikið niðri fyrir. „Har I hørt om jordskælven i Island?“ Við hváðum við og eitthvað stóð á svari - hvort það var vegna undrunar og eða skorti á dönskum málskilningi skal hér ósagt látið. En það að fá slíkar stórfréttir að heiman, munnlega, nokkrum klukkustundum eftir að atburður gerist, er eitthvað sem erfitt er að ímynda sér í dag, þegar næstum allt er í beinni. Segja má að það sé eitthvað á milli þess að fréttir af voflegum atburðum á Íslandi bærust með vorskipunum og þess að fá fréttir í beinni í símann.

Þótt við værum fjarri heimahögum, fylgdumst við grannt með kvöldfréttunum í DR Danmarks Radio. Danskir fjölmiðlar greindu nánar frá atburðinum og sögðu frá því hvernig skjálftinn fannst víða um land og olli nokkrum skemmdum á mannvirkjum. Eða eins og fram í fréttum DR; „Island blev lørdag aften ramt af tre kraftige jordskælv, der haranrettet skader for over 100 mio danske kroner. Huse er blevet ødelagt, og veje har slået dybe revner. Desudenhar der været mange stenskred. Beboere i huse, som har slået store revner, overnatter i teltepå grund af fare for sammenstyrtning.“

Við gátum ekki annað en hugsað til ættingja og vina heima – hvernig liði þeim? Voru allir óhultir? Einnig eigum við sumarhús í Rangárþingi ytra. Hvernig hafði þessi yndislegi griðarstaður fjölskyldunnar orðið úti í skjálftanum og það á sjálfan þennan þjóðhátíðardaginn! Upptök skjálftans voru á svæði sem kallast Suðurlandsbrotabeltið, þar sem flekahreyfingar byggjast smám saman upp þar til spennan losnar í einum miklum hvelli. Í þessu tilfelli var það Rangárvallasýsla sem fékk að kenna á náttúruöflunum. Daginn eftir þann 18. fengum við svo frekari fréttir af jarðskjálftanum og afleiðingum hans og eftirskjálfta. Hella og nágrenni urðu verst úti, og allmargar byggingar hrundu eða skemmdust illa. Með morgunmatnum færðu húsráðendur okkur dönsk morgunblöð. Á forsíðu eins blaðsins blasti við mynd með textanum að íbúðarhús hefðu hrunið í jarðskjálfta á Íslandi. Okkur hreinlega brá; við blasti mynd af eldgömlum kofa sem fyrir hafði ekki verið upp á marga fiska hvað þá íbúðarhús eins og lesa mátti í texta undir myndinni. Við hálfpartinn skömmuðumst okkar - svona eru ekki íbúðarhús á Íslandi. Ekki laust við að í hugann hafi komið sagan af „fötum keisarans“.

Það sem stakk okkur var hve margir vísindamenn sögðu, að þrátt fyrir styrk skjálftans, hefði enginn farist. Þetta mátti þakka vönduðum byggingum og viðbrögðum fólks. Þetta rifjaði líka upp hve við Íslendingar búum við virka og kraftmikla náttúru – og hversu smátt hvers líf getur virst þegar jörðin sjálf tekur að titra. Við komum heim nokkrum dögum síðar, þakklát fyrir að allir nánir væru heilir – en líka með óttablandinni virðingu fyrir þeirri jörð sem við búum á. Þegar svo í sveitina var komið nokkrum dögum eftir heimkomu, gætti nokkurs kvíða við að opna og fara inn í bústaðinn. Hvernig var staðan inni í húsinu, var allt ónýtt? Þannig hugsanir leituðu á okkur - skiljanlega segi ég. Gardínur til varnar sól voru dregnar fyrir alla glugga svo ekki var hægt að „kíkja“ áður en inn var farið. Við okkur blasti ófögur sjón, eða eins og sagt er í textanum; „Allt er á tjá og tundri“. Heldur betur og meira en það. Efri skápar í innréttingunni í eldhúsinu höfðu hrunið niður og allt brotið og bramlað. Vatnsleiðsla farið í sundur þannig að vatn vætlaði um. Meira hafði farið úr skorðum m.a. stærðar dádýrshöfuð, sem að við töldum allavega áður, rækilega fest upp undir mæni. Smám saman fengum við svo að heyra um atburðinn og upplifunina beint frá nágrönnum okkar. Þar stendur upp úr frásögn nágrannakonu sem átti land við hlið okkar. Þau hjónin höfðu verið úti á verönd að fá sér síðdegisþjóðhátíðarkaffi þegar skjálftinn reið yfir. Hún stóð við handrið verandarinnar og vissi ekki fyrr en hún hafði hreinlega skotist eða oltið yfir handriðið og lent á jörðinni við hlið verandarinnar. Kaffibollinn var óbrotinn en kaffisopinn farinn. Maðurinn haggaðist ekki (sem ávalt) í sínum stól við öll ósköpin. Þessi nágranni okkar sem nú er látin, átti eftir þetta alltaf erfitt með að vera í sumarhúsi þeirra hjóna. Önnur frásögn er af fjölskyldumeðlimi sem var að aka suður Landveg og mátti hafa sig allan við til að halda bílnum á veginum sem var „eins og lakkrísborði að koma á móti mér“. Talið er að yfir 4000 eftirskjálftar hafi fylgt í kjölfarið á næstu vikum og nokkrir ollu viðbótarskemmdum á húsum og mannvirkjum.